του Δημήτρη Αγανίδη

Ο George Orwell στο περίφημο μυθιστόρημα του, “1984”, είναι ιδιαίτερα προφητικός, αφού περιγράφει μια σειρά από καταστάσεις οι οποίες εδώ και μερικά χρόνια έχουν αρχίσει να γίνονται πραγματικότητα.

Τι προβλέπει ο Orwell; Πολλά. Αναφέρουμε ενδεικτικά το τέλος των ιδεολογικών διαφορών μεταξύ των υπερδυνάμεων, τη χρήση της τεχνολογίας ως μέσο κοινωνικού ελέγχου αλλά και τη χρησιμοποίηση των mass media ως μέσο πολιτικής προπαγάνδας.

Στο κέντρο του απάνθρωπου πολιτικού συστήματος του “1984” βρίσκεται ο “Μεγάλος Αδερφός”, ο οποίος είναι πανταχού παρών, γνωρίζει τα πάντα και ελέγχει τα πάντα!

Οι βιντεοκάμερες είναι τα άγρυπνα μάτια του, τα οποία καταγράφουν την παραμικρή κίνηση των ανθρώπων όπου κι αν βρίσκονται. Ακόμα και μέσα στα σπίτια τους, ακόμα και στην κρεβατοκ άμαρα τους!

Στόχος του “Μεγάλου Αδερφού” στο “1984” είναι ο πλήρης έλεγχος της συμπεριφοράς, της σκ έψης και των συναισθημάτων των πολιτών προκειμένου να εξασφαλιστεί η σταθερότητα και η ισχύς του τυραννικού καθεστώτος.

Το όνομα αλλά και την ιδέα του “Μεγάλου Αδερφού” δανείστηκαν (μάλλον αυθαίρετα) από το μυθιστόρημα του Orwell οι δημιουργοί του γνωστού τηλεπαιχνιδιού “The Big Brother”, στο οποίο δ έκα άνθρωποι, πέντε γυναίκες και πέντε άντρες, διαμένουν σε ένα ειδικά διαμορφωμένο στούντιο για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας κάθε τους κίνηση καταγράφεται από τις δεκάδες τηλεκάμερες που βρίσκονται κρυμμένες ακόμα και στα πιο απίθανα σημεία του “σπιτιού”.

Οι τηλεθεατές του προγράμματος έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν... σε απευθείας μετάδοση από τις τηλεοράσεις των σπιτιών τους, την καθημερινή ζωή των δέκα ανθρώπων του “Μεγάλου Αδερφού” και να αποφασίζουν με ειδικές ψηφοφορίες για το ποιος από τους διαγωνιζόμενους πρέπει να εγκαταλείψει κάθε φορά το στούντιο. Αυτός που καταφέρνει να φτάσει μέχρι το τέλος είναι και ο νικητής του παιχνιδιού, ο οποίος αμείβεται με σημαντικό χρηματικό ποσό αλλά και με μεγάλη (έστω και εφήμερη) δόξα...

Όσο για το κατά πόσο η συμπεριφορά των μέχρι εκείνη τη στιγμή άγνωστων και καθημερινών ανθρώπων είναι αυθόρμητη, χωρίς την ανάμειξη δηλαδή των συντελεστών της εκπομπής δεν ε ίμαστε σε θέση να τα γνωρίζουμε με βεβαιότητα.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι η όλη εξέλιξη της συμβίωσης μεταξύ των φιλοξενούμενων του τηλεοπτικού σπιτιού βασίζεται σε ένα καλοσχεδιασμένο σενάριο των εκάστοτε δημιουργών του προγράμματος. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πολλοί από τους διαγωνιζόμενους ε ίναι κομπάρσοι, αποτυχημένοι ηθοποιοί ή απλώς “ψώνια”, οι οποίοι βλέπουν το στούντιο του “Μεγάλου Αδερφού” σαν προθάλαμο για την καθιέρωσή τους στο χώρο του θεάματος...

Όπως και να ΄χει οι μεγάλοι κερδισμένοι είναι φυσικά αυτοί που βρίσκονται μακριά από τις κ άμερες: οι παραγωγοί και οι ιδιοκτήτες των καναλιών δηλαδή, οι οποίοι ξέρουν να εκμεταλλεύονται άριστα τη μοναξιά, την απελπισία και την αφέλεια ενός μεγάλου μέρους του τηλεοπτικού κοινού, το οποίο δεν τους απογοήτευσε εκτοξεύοντας στα ύψη την τηλεθέαση του προγράμματος σε όλες τις χώρες στις οποίες έχει πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής.

Τώρα, ό,τι αφορά τους λόγους της μεγάλης επιτυχίας του “Big Brother”, δεν είναι εύκολο να δώσουμε μια εξήγηση αφού με το θέμα έχουν καταπιαστεί κοινωνιολόγοι επικοινωνιολόγοι και άλλοι μελετητές γεγονός που φανερώνει ότι το φαινόμενο επιδέχεται διάφορες ερμηνείες.

Αυτό που μπορούμε να πούμε όμως με σιγουριά είναι ότι σε μια κοινωνία στην οποία ο πολίτης από ενεργό μέλος μεταμορφώνεται όλο και περισσότερο σε παθητικό καταναλωτή, δεν εκπλήσσει κανέναν η υψηλή τηλεθέαση τέτοιου είδους εκπομπών.

Το τηλεοπτικό προϊόν πωλείται στα ράφια του τηλεοπτικού σουπερμάρκετ και οι καταναλωτές  το καταβροχθίζουν προκειμένου να γεμίσουν τις περισσότερες φορές το κενό των προσωπικών ή των κοινωνικών σχέσεων τους.

Δεν πρέπει τέλος να ξεχνάμε ότι ένας άλλος “Μεγάλος Αδερφός” βρίσκεται ανάμεσά μας,  αφού η παραβίαση του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής, της γνωστής privacy, αποτελεί πλέον σύνηθες φαινόμενο, το οποίο λαμβάνει όλο και πιο ανησυχητικές διαστάσεις.

Σε πολλές χώρες, έστω και καθυστερημένα θεσπίστηκαν κανόνες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής, των προσωπικών δεδομένων και του επαγγελματικού απορρήτου αλλά το πρόβλημα παραμ ένει και μάλιστα γίνεται όλο και πιο σύνθετο με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η οποία επιτρέπει στα αδιάκριτα μάτια και αφτιά να εισχωρούν στα άδυτα της ιδιωτικής και της επαγγελματικής ζωής του κάθε ανυποψίαστου πολίτη.

Δεν είναι λοιπόν υπερβολή να πούμε ότι ο πραγματικός “Μεγάλος Αδερφός” είχε μπει στη ζωή μας (εν αγνοία μας φυσικά) πολύ πριν τον τηλεοπτικό, από τον οποίο τουλάχιστον είναι εύκολο να απαλλαχθούμε αλλάζοντας κανάλι ή κλείνοντας την τηλεόραση μας...